Czym jest mazhab?

Słowo mazhab pochodzi od arabskiego słowa oznaczającego "iść za" lub "obrać jako drogę" i nawiązuje do wyboru mudżtahida (uczonego w prawie islamu) pod względem wielu interpretacji sposobów na wydobywanie zarządzeń zgodnych z prawem Allah na podstawie Koranu i hadisów w odpowiedzi na pojawiające się pytania. 

W ogólnym znaczeniu mazhab reprezentuje całą szkołę  teologiczną konkretnego imama-mutdżdahida, takiego jak Abu Hanifa, Malik, Shafi'i, czy Ahmad, wspólnie z gronem pierwszej klasy uczonych, którzy to sprawdzili, udoskonalili i uaktualnili ich pracę. Ci imamowie- mudżtahid'owie byli zatem wyjaśniającymi Koran i sunnę pod względem szczegółowych praw ustanowionych przez szariat mających bezpośredni wpływ na nasze życie znanych pod nazwą fiqh lub "prawoznawstwo." 

W odniesieniu do naszej religii, diin, fiqh jest jedynie jej częścią, jako że wiedza religijna jest dzielona na trzy typy. Pierwszy typ jest wiedzą ogólną o podstawach islamu jak wiara w Jedność Boga, Jego anioły, Księgi, wysłanników i proroctwo Muhammada (solallahu 'Alajhi ła sallam). Każdy z nas jest w stanie posiąść ją bezpośrednio z Koranu i hadisów, jak zresztą ma to miejsce również z drugim jej typem, wiedzy o wytycznych etyki islamu o czynieniu dobra, unikania zła, współpracy z innymi w czynieniu dobrych rzeczy itd. Każdy muzułmanin jest w stanie nauczyć się tych zasad, które tworzą największą i najważniejszą część religii, z Koranu i hadisów. 

Trzecim rodzajem wiedzy jest rozumienie specyficznego prawa objawionych nam nakazów i zakazów, które stanowią prawo szariatu. W tym wypadku, ze względu na ogromną ilość hadisów i obszerną treść Koranu ludzie posiadają różny stopień zrozumienia ich i różnią się pod względem umiejętności wydobywania nowych praw na ich podstawie. Niemniej każdy z nas ma nakaz przestrzegania ich w życiu codziennym, posłuszeństwa wobec Allah i dzielimy się na dwa rodzaje wiernych: tych, którzy potrafią robić to bez niczyjej pomocy, ponieważ są imamami-mudżtahidami, i tych, którzy muszą podążać za ich naukami, jak nakazał nam Allah w surze al-Nahl:

" Jeśli (tego) nie wiecie, to zapytajcie ludzi mających głęboką wiedzę (o Objawieniach Bożych)." (Koran 16:43), 

i w surze al-Nisa,

" Jeśliby zaś przedstawili ją Wysłannikowi i tym spomiędzy nich (w ich społeczności), którzy piastują władzę, to wtedy wyjaśniliby ją ci, którzy umieją właściwie zbadać sprawę." (Koran 4:83), 

w wersetach tych określenie osób odpowiedzialnych za znalezienie rozwiązania oddano za pomocą słów "alladzina jastanbitunahu minhum" co oznacza osoby posiadające zdolności wydobywania odpowiedzi na podstawie istniejących już dowodów, co w języku arabskim nazywamy istinbat.

Te i inne wersety Koranu jak i treść hadisów zobowiązują wierzącego nie będącego na poziomie istinbat czy nie będącego w stanie wydobywać nowych zasad bezpośrednio na podstawie Koranu i hadisów do pytania o odpowiedź i podążania za kimś, kto posiada takie umiejętności i taki poziom wiedzy. 

Nietrudnym jest zrozumieć dlaczego Allah nakazał nam pytać ekspertów, ponieważ gdyby każdy z nas był zobowiązany do szukania odpowiedzi w Koranie i hadisach na każde jedne pytanie, zabrakłoby nam życia by to robić i musielibyśmy albo zaprzestać pracować, albo porzucić praktykę religii. Dlatego też Allah nakazał w surze  al Tałba Tawba (w kontekście dżihadu):

" Nie powinni wszyscy wierni wyruszać na wojnę. Lecz czemuż by nie miała wyruszyć pewna grupa z każdej społeczności, ażeby zdobyć głęboką, właściwą wiedzę i zrozumienie religii i ostrzegać swój lud, gdy powrócą do niego – ażeby mogli ustrzec się (przed niesprawiedliwością)?" (Koran 9:122). 

Hasła, które dziś słyszymy, o podążaniu za Koranem i sunną zamiast za mazhabami są bez sensu, ponieważ wszyscy są zgodni co do tego że należy podążać za Koranem i naukami Proroka solallahu 'Alajhi ła sallam. 

Chodzi raczej o to, że Prorok solallahu 'Alajhi ła sallam nie jest już obecny między nami by uczyć nas osobiście, a wszystko, co wiemy o naukach jego samego, przyszło do nas za pomocą uczonych w islamie. Pytanie nie polega zatem na tym czy powinniśmy brać religię od uczonych, a od których uczonych. 

Dlatego też mamy w islamie mazhaby: z powodu wyższości pod względem wiedzy imamów-mudżtahidów i tradycyjnych uczonych którzy kontunuowali, udoskonalili i uaktualnili ich pracę po ich śmierci. Zdali oni test na kompetencję i zdobyli zaufanie uczonych i praktykujących muzułmanów w ciągu trwania najwspanialszych wieków świetności islamu. 

Powód dlaczego mazhaby istnieją, korzyści płynące z nich w przeszłości, obecnie jak i w przyszłości, to możliwość uzyskania tysięcy odpowiedzi opartych na solidnej wiedzy na to jak być posłusznym wobec Allah. 

Muzułmanie zrozumieli, że podążanie za mazhabem oznacza podążanie za wybitnym uczonym, który nie tylko miał wszechstronną wiedzę w temacie Koranu i hadisów nawiązujących do danej kwestii na którą wydał orzeczenie (fatłę), ale również żył w czasie o wiele bliższym do czasu Proroka solallahu 'Alajhi ła sallam i jego Towarzyszy Radiallahuma 'Anhuma, kiedy to taqła, świadomość Boga i bogobojność była absolutną normą, stanowiąc ogromny kontrast do jakości uczonych żyjących dzisiaj (nawet jeśli uczony dziś jest dobry, tamci bylo zwyczajnie o wiele lepsi, pod względem praktyki, charakteru, fitny (testów) z którymi nie musieli się mierzyć, a od których dzisiejsi nie mają jak uciec itd - przyp.tł).

Podczas gdy nawoływanie do powrotu do Koranu i sunny jest atrakcyjnym sloganem, w rzeczywistości jest to nawoływanie do cofnięcia się w praktyce, porzucenia wieków szczegółowej nauki od przypadku (zadanego przez ludzi pytania) do przypadku i wydobywania z Koranu i sunny odpowiedzi na nie, nieocenionej pracy mudżtahidów, specjalistów od hadisów, egzegetów Koranu, leksykografów i innych mistrzów w dziedzinach nauk islamu. 

Porzucenie owoców tej pracy, prawa szariatu, by podążać za współczesnymi szejkami, którzy, pomimo tego co o sobie myślą, nie posiadają wiedzy na poziomie swoich poprzedników, jest zamienianiem czegoś sprawdzonego i udowodnionego na coś w najlepszym wypadku niepewnego i próbnego. 

Retoryka przestrzegania prawa szariatu bez podążania za konkretnym madhabem jest niczym osoba udająca się do salonu samochodowego by kupić samochód, ale upierającej się, że zamiast znanej firmy jak Volkswagen, Rolls-Royce czy Chevrolet, chce "czystego i prostego samochodu". 

Taka osoba tak naprawdę nie wie czego chce, samochody nie są przedstawiane w ten sposób, a w rodzajach i typach.  Sprzedawca  z politowaniem wyjaśni, że wyszukane produkty pochodzą z specyficznego sposobu produkcji, z specjalizujących się w tym fabryk i z podziałem na role i różny stopień pracy pośród tych, którzy produkują, testują i składają wiele części stanowiących później gotowy produkt. Leży to w naturze tego typu zbiorowej pracy, że efektem ostatecznym jest produkt o wiele lepszy niż ktokolwiek z nas byłby w stanie stworzyć samodzielnie od początku do końca, nawet gdyby miał wszystkie narzędzia i pięćdziesiąt lub więcej lat by go wykonać. 

Tak samo jest z prawem szariatu, które jest bardziej złożone niż jakikolwiek samochód, jako że adresuje ogrom ludzkich zachowań interpretując przy tym szeroką gamę świętych tekstów. Dlatego też odrzucanie wyższości zbiorowej pracy uczonych od madhabów w oparciu o Koran i sunnę w odniesieniu do przeciętnego szejkha, by zdecydować się za nim podążać, to nie tylko błędny wybór lub opinia. To niczym złomowanie Mercedesa by jeździć gokartem.

© Szejk Nuh Ha Mim Keller 2000

http://www.masud.co.uk/ISLAM/nuh/madhhab.htm

Tłumaczenie: V. Oszczanowska