Siedem Zasad Zdobywania Błogosławionej Wiedzy
Obowiązki ustanowione przez wiarę są niezbędnym środkiem regulowania spraw człowieka. Przewodzą mu i chronią go przed zbaczaniem z drogi i krzywdzeniem siebie oraz innych. Poprzez zrozumienie, że Święte Prawo (szariat) istnieje po to, by nas chronić, jesteśmy w stanie uzyskać rozsądną równowagę w tym świecie i w życiu przyszłym.
Niezbędna jest do tego wiedza, ponieważ bez niej nie mamy pojęcia jak żyć na codzień zgodnie z Bożą wolą. Tym samym, zdobycie podstaw wiedzy religijnej zostało ustanowione obowiązkowym dla wierzących, co czytamy w słynnym hadisie: "Zdobywanie wiedzy to obowiązek każdego muzułmanina."1
W naszych próbach zdobycia i zwiększenia wiedzy (‘ilm), powinniśmy pamiętać o siedmiu kwestiach:
1. Bóg kocha i honoruje uczonych i poszukujących wiedzy: Bóg wywyższy tych z was, którzy wierzą, i tych, którzy otrzymali wiedzę. [58:11] Czytamy w hadisach: "Ktokolwiek przemierza drogę w celu zdobywania wiedzy, Bóg ułatwi mu dzięki niej drogę do Raju." 2 Kolejny głosi: "Cały ten świat i wszystko co zawiera jest przeklęty, z wyjątkiem wspominania Boga i wszystkiego z Nim związanego, (a także) uczonego i ucznia."3 Świadomość jak bardzo ukochaną dla Allah jest błogosławiona wiedza (religijna) powinna pomóc nam zmotywować się do nauki, a także docenić ją.
2. Wiedza jest środkiem do osiągnięcia celu, nie celem sama w sobie. Celem jest oddawanie czci i aktywność (praktykowanie zdobytej wiedzy). "Ktokolwiek zdobywa wiedzę - przestrzega Prorok sallallahu 'Alajhi ła sallam - po to by konkurować z uczonymi, kłócić się z niemądrymi albo zwracać na siebie uwagę ludzi, niech zajmie miejsce w Ogniu."4 Podobnie brzmi kolejny hadis: "Ktokolwiek zdobywa wiedzę używaną do zbliżenia się do Boga, ale robi to tylko dla jakiś ziemskich korzyści, nie poczuje nawet zapachu Raju w Dniu Sądu." 5 Abu Qilabah Rahimahullah, jeden z wczesnych pobożnych uczonych, radził: "Jeśli Bóg daje ci wiedzę, oddawaj Mu cześć (przestrzegaj jej), nie pozwól by twoim zajęciem było zaledwie opowiadanie o niej ludziom."6 Świadomość, że wiedza jest (jedynie) środkiem do osiągnięcia celu powinna pomóc nam skupić szczere intencje na wyszczególnieniu Allah ku Jego zadowoleniu i akceptacji w zdobywaniu błogosławionej wiedzy.
3. Zdobywanie wiedzy powinno być uszeregowane. Na dnie piramidy priorytetów musi być nauka fard al-‘ajn – jakie są “osobiste obowiązki” każdej osoby (w przeciwieństwie do fard kifajah, czyli obowiązku muzułmanów jako społeczności - kiedy jedna z osób jej dokona, liczy się to całej lokalnej społeczności, a kiedy nikt jej nie dokona, cała społeczność ma grzech - przyp.tł.) Ibn Rajab Rahimahullah powiedział: "Jest to obowiązkiem każdego muzułmanina by nauczył się podstaw religii w kwestii ablucji, modlitwy czy postu. Jest to również obowiązkiem dla tych posiadających bogactwo by doinformowali się co jest od nich należne jako zakat, jakie prawa finansowo mają wobec nich ci, za których są odpowiedzialni, jak odbyć pielgrzymkę itd. W podobny sposób, jest to obowiązkiem osób zajmujących się handlem by dowiedziały się, jakie transakcje je obowiązują, a jakie nie. Należy sobie uświadomić, że obowiązkiem jest nauka tego co jest dozwolone, a co zabronione." 7
Złotą zasadę stanowi w tej kwestii powiedzenie "afḍal al-‘ilm ‘ilm al-hāl ła afḍal al-‘aml hifẓ al-hāl – "Najlepszą wiedzą jest świadomość tego, w jakim znajdujemy się obecnie stanie (duchowo), zaś najlepszym uczynkiem jest pilnowanie swojego obecnego stanu."8 To powiedziawszy, każdy musi zdobyć wystarczającą wiedzę potrzebną mu w danym momencie, by mógł wypełnić w nim swoje obowiązki (niezależnie od tego czy jest to jego obowiązek wobec Boga czy wobec innych) lub wstrzymać się od potencjalnie zakazanych w danym momencie rzeczy. Świadomość potrzeby priorytetyzacji wiedzy, a także jej kolejności, uchroni nas od zagubienia, jakiego doświadcza wiele osób.
4. Z pełną świadomością do tego jak ważna jest wiedza świecka, nigdy nie powinno się jej zdobywać w tym samym czasie nie mając zielonego pojęcia o swoich obowiązkach duchowych. O tych, którzy adaptują takie podejście, Koran mówi: "Oni znają tylko powierzchowność ziemskiego życia i nie dbają o życie przyszłe." (30:7) W odniesieniu do tego wersu al-Hasan al-Basri Rahimahullah rozpaczał: "Na Boga! Niektórzy mają taką wiedzę o tym świecie, że potrafią podnieść monetę i poinformować cię o jej wadze i wartości, ale nie mają pojęcia, jak się porządnie modlić!"9 Mimo to nawet dziś tak wielu z nas jest doinfirmowanych w polityce, piłce nożnej, modzie, kulturze celebrytów czy najświeższych plotkach mediów społecznościowych, ale nie ma zielonego pojęcia o swoich obowiązkach religijnych i z zadowoleniem pozostawia je na dziecięcym poziomie.
5. Najdoskonalszym sposobem jest uczenie się od kwalifikowanych nauczycieli, którzy zdobyli pozwolenie na nauczanie (‘ijazah) u znanych uczonych. Kluczową jest tu przestroga: inna hādha’l-‘ilma dīnun fa janẓuru ‘amman ta’khudhūna dīnakum – "Zaprawdę, ta wiedza stanowi religię, bądź zatem ostrożny, od kogo ją bierzesz." W przypadku nieobecności takich nauczycieli, stwórzcie grupę nauki, opierając ją na skromności i umiejętności powiedzenia "Nie wiem" kiedy nastanie taka potrzeba. Zastanawiajcie się, rozmyślajcie, ale nigdy nie wydawajcie swoich własnych orzeczeń (fatł) co wolno, a czego nie. Zamiast tego trzymajcie się Bożego nakazu: Zapytajcie się zatem ludzi posiadających wiedzę, jeśli sami nie wiecie. [21:7] Świadomość tego uchroni nas od wielu potknięć, jakich doświadczyli inni, poprzez branie za nauczycieli religii szarlatanów, samozwańczych da'i (głosicieli islamu) i innych udających, że jest inaczej, lecz nie posiadających żadnych kwalifikacji by nauczać błogosławionej wiedzy.
6. Musimy być świadomi swojego własnego poziomu wiedzy i nie mieć problemu z oświadczeniem jak niewiele wiemy. Zwykła niewiedza (dżahl baṣīt) nie zawsze jest jednak wymówką, jako że po prostu zadanie pytania i uzyskanie odpowiedzi stanowi zazwyczaj rozwiązanie kwestii. Jednakże upór w niewiedzy (dżahl murakkab) – ignorancja o swojej niewiedzy – to zupełnie inna bajka. Tego typu osoby są kłótliwe, wrogo nastawione, fanatyczne i są przeciwnikami uczonych. Al-Khalīl b. Aḥmad Rahimahullah powiedział: "Są cztery rodzaje ludzi: [1] Ten, który posiada wiedzę i wie, że ją posiada. Jest uczonym, więc podążaj za nim! [2] Ten, który posiada wiedzę, ale jest tego nieświadomy; śpi, zatem przebudź go! [3] Ten, który nie posiada wiedzy, ale wie o tym; poszukuje on jej, więc go nauczaj! [4] Ten, który nie posiada wiedzy i nie wie, że jej nie posiada, jest on głupcem, unikaj go!"10
7. Ostatecznie, najważniejszym jest by wiedza została przyjęta przez serce i zapuściła w nim korzenie, by uczynić człowieka bogobojnym i skromnym w obliczu ludzi. Odpowiednia intencja jest niezbędna. Mālik b. Dīnār Rahimahullah powiedział: "Ktokolwiek zdobywa wiedzę, by wcielać ją w życie, czyni go ona skromniejszym. Ktokolwiek zdobywa ją w innych celach, czyni go ona bardziej aroganckim." 11 Imam al-Dhahabi Rahimahullah przestrzegał: "Ktokolwiek zdobywa wiedzę by przestrzegać jej w życiu codziennym, czyni go ona skromnym i sprawia, że płacze on nad sobą (swoimi grzechami). Zaś ktokolwiek zdobywa ją tylko po to by nauczać, wydawać fatły, wymądrzać się i popisywać, staje się arogancki, brakuje mu mądrości, wykłóca się, gubi się w własnej próżności i zostaje odrzucony przez innych: Powiedzie się temu, kto ją (swoją duszę) oczyści, poniesie zaś stratę ten, kto ją zaniedba.[Koran 91:9-10]."12
Zakończymy słowami cenionego pobożnego uczonego, Yusufa b. al-Husaina Rahimahullah: "Wraz z uprzejmością (adab) pojmiesz wiedzę. Z wiedzą twoje uczynki zostają poprawione. Wraz z (dobrymi) uczynkami zostajesz obdarowany mądrością. Posiadając mądrość, rozumiesz odcięcie się od spraw przyziemnych (zuhd) i otrzymujesz możliwość dokonania tego. Wraz z odcięciem się, odstawiasz świat na bok. Uczyniwszy to tęsknisz do i pragniesz życia po śmierci. Wraz z pragnieniem go i tęsknoty za nim pojawia się zadowolenie Boże i Jego akceptacja." 13
Ła bi’Llahi’l-tałfiq.
≈
1. Ibn Majah, Sunan, nr 224, określony jako sahih. Źródło: al-Manawi, Fayd al-Qadir (Beirut: Dar al-Ma‘rifah, n.d.), 4:267.
2. Muslim, nr 2699.
3. Al-Tirmidhi, nr 2323, który ocenił ten hadis jako hasan.
4. Al-Tirmidhi, nr 2654.
5. Abu Dawud, nr 3664. Al-Nawawi uznał łańcuch przekazu za sahih w Riyad al-Salihin (Riyadh: Dar Ibn al-Jawzi, 2000), nr 1399.
6. Cytat z al-Khatib al-Baghdadi, Iqtida al-‘Ilm al-‘Aml (Beirut: al-Maktab al-Islami, 1977), nr 38.
7. Ibn Rajab, ‘Warathat al-Anbiya’, Majmu‘ Rasa’il Hafiz Ibn Rajab al-Hanbali (Kair: al-Faruq al-Hadithah, 2002), 1:22-23.
8. Al-Zarnuji, Ta‘lim al-Muta‘allim (Karachi, Dar al-Bushra, 2010), 7.
9. Cytat z Ibn Kathir, Tafsir Qur’an al-‘Azim (Bejrut: Dar al-Ma‘rifah, 1987), 3:437.
10. Cytat z Ibn ‘Abd al-Barr, Jami‘ Bayan al-‘Ilm wa Fadlihi (Saudi Arabia: Dar Ibn al-Jawzi, 1994), nr 1538; al-Ghazali, Ihya ‘Ulum al-Din (Riyadh: Dar al-Minhaj, 2011), 1:220.
11. Iqtida al-‘Ilm al-‘Aml, no.31.
12. Siyar A‘lam al-Nubala (Bejrut: Mu’assasah al-Risalah, 1996), 18:192.
13. Iqtida al-‘Ilm al-‘Aml, nr 27.
https://thehumblei.com/2012/08/23/knowledge-the-believers-capital/